Onkologia kliniczna

ONKOLOGIA KLINICZNA to dziedzina medycyny zajmująca się diagnostyką,  profilaktyką i leczeniem ogólnoustrojowym oraz wspomagającym (także w połączeniu z radioterapią i leczeniem chirurgicznym) nowotworów.

Nowotwory złośliwe powstają w wyniku niekontrolowanego namnażania się zmutowanych komórek organizmu. Choroba nowotworowa może rozwijać się poprzez naciekanie sąsiadujących tkanek oraz tworzenie przerzutów odległych.  Przerzuty powstają najczęściej przez przemieszczanie się komórek nowotworowych z krwią lub chłonką do innych narządów, gdzie osiadają i tworzą kolejne ognisko choroby – przerzut.

Metody leczenia systemowego:

• CHEMIOTERAPIA,
• IMMUNOTERAPIA, 
• LECZENIE CELOWANE,
• HORMONOTERAPIA 

Chemioterapia oznacza terapię z użyciem leków cytotoksycznych/cytostatycznych, to znaczy mających zdolność do zaburzania funkcjonowania komórek, ich uszkadzania lub niszczenia. Toksyczne działanie może polegać np. na zaburzeniu metabolizmu komórki, upośledzeniu produkcji przez komórkę niezbędnych do życia składników lub uniemożliwieniu procesu wzrostu lub podziału komórki czyli mnożenia.  Leki cytostatyczne działają najsilniej na komórki szybko dzielące się jakimi są komórki nowotworowe, w mniejszym stopniu działają na inne komórki organizmu. Jednak te spośród nich które charakteryzują się dosyć szybkim dzieleniem (np. komórki szpiku stale produkujące krwinki lub ciągle odnawiające się komórki nabłonka jelit czy cebuli włosów) są bardziej narażone na toksyczność chemioterapii. Stąd np. jednym z częstszych powikłań chemioterapii są zaburzenia składu krwi czy utrata włosów.

Immunoterapia to jedna z nowoczesnych metod terapii przeciwnowotworowej. Opiera się na aktywacji własnego układu immunologicznego chorego w celu zniszczenia komórek nowotworowych lub poprzez użycie cząsteczek podobnych to tych produkowanych naturalnie przez układ immunologiczny (przeciwciał) modyfikuje patologiczne procesy immunologiczne wywołane przez nowotwór. Jednym z mechanizmów działania immunoterapii jest modulacja aktywności komórek układu odpornościowego. Leki immunologiczne łączą się z określonymi receptorami w komórkach układu odpornościowego (immunologicznego) czyli z tzw. punktami kontrolnymi tego układu. Powoduje to aktywację układu odpornościowego i niszczenie komórek nowotworu złośliwego. Powikłania immunoterapii są efektem nadmiernej aktywacji układu immunologicznego, wówczas niszczone mogą być także zdrowe komórki organizmu.

Leczenie celowane inaczej nazywane leczeniem ukierunkowanym na cele molekularne jest jedną z nowoczesnych metod leczenia nowotworów. Leki te  hamują  przekazywanie sygnałów do komórek lub wewnątrz komórek i przez to wywierają wpływ na metabolizm, procesy wzrostu i mnożenia się komórek nowotworowych.  Nie w każdym przypadku choroby nowotworowej leczenie celowane jest uzasadnione. Niejednokrotnie decyzja o możliwości i celowości użycia leków ukierunkowanych molekularnie wymaga przeprowadzenia dodatkowych badań molekularnych

Hormonoterapia jest stosowana w leczeniu nowotworów tak zwanych hormonowrażliwych lub hormonozależnych czyli takich, które reagują na określone hormony w organizmie. Hormony naturalnie  wiążą się z komórkami docelowymi i stymulują lub blokują różne funkcje komórek np. ich wzrost. Leki hormonalne ingerują w ten proces najczęściej poprzez zmniejszenie stężenia hormonu lub blokowanie jego receptorów. W porównaniu do innych metod leczenia systemowego hormonoterapia charakteryzuje się niewielką toksycznością.

Rodzaj terapii systemowej jest ściśle związany z rodzajem nowotworu.  Użyte leki zależą od wielu czynników przede wszystkim od rozpoznania patomorfologicznego (wynik hist-pat), dodatkowych oznaczeń molekularnych i genetycznych, stopnia zaawansowania choroby (wynik badania lekarskiego, badań obrazowych) a także od wyników badań krwi chorego i ogólnego stopnia sprawności chorego. Zastosowanie terapii jest możliwe po ocenie stopnia sprawności ogólnej i wydolności narządowej chorego, a w trakcie leczenia wykonywane są badania oceniające bezpieczeństwo i skuteczność leczenia.

Istnieją różnorodne drogi podania leków: droga doustna (tabletki, kapsułki), droga dożylna (kroplówki – wlew o różnym czasie trwania np. 10 min, 30min, 3 godziny a nawet wiele godzin:  24-46 godzin), droga podskórna (iniekcje czyli zastrzyki). Droga podania zależy od tego, jaki lek jest stosowany.

Czas trwania terapii zależy od uzyskiwanych wyników i tolerancji leczenia i wynika z intencji prowadzonego leczenia. Pacjent ma prawo do przerwania leczenia w dowolnym momencie.

Terapia systemowa jest podawana w określonych odstępach czasu, które są zdefiniowane od początku ale mogą ulec zmianie np. z powodu słabej tolerancji przez organizm. Cykle leczenia mogą być powtarzane są w odstępach od 1 do 6 tygodni, najczęściej 2 do 4 tygodni. 

Podobnie dawka podawanego leku choć jest  określona na początku terapii to może ulec  zmianie pod wpływem różnych czynników np. tolerancji leczenia lub zmiany masy ciała czy zmian w badaniach laboratoryjnych krwi.

Niektóre leki mogą powodować zaburzenia płodności lub bezpłodność. Temat ewentualnej prokreacji należy bezwzględnie omówić z lekarzem prowadzącym przed rozpoczęciem leczenia.  Część leków ma działanie uszkadzające płód a niektóre nie były w tym kierunku przebadane. Ciążę należy koniecznie zgłosić lekarzowi prowadzącemu.

Terapia systemowa  wpływa na wszystkie komórki organizmu a zatem także na  zdrowe  komórki co jest efektem niepożądanym. Czas wstąpienia działań niepożądanych terapii może być bardzo różny, objawy mogą wystąpić po jednej dawce  ale także wiele tygodni po zakończeniu terapii (skutki odległe).

Rodzaj i nasilenie skutków  ubocznych  są  uzależnione  od zastosowanego leku lub  leków oraz od stanu sprawności ogólnej chorego, obecności chorób współistniejących, wieku, stopnia zaawansowania nowotworu czy dotychczasowego leczenia. Wystąpienie i nasilenie działań niepożądanych są monitorowane przez lekarza prowadzącego leczenie i proces terapeutyczny jest w związku z tym odpowiednio modyfikowany.

Aby nie doprowadzić do nasilenia działania niepożądanego, zagrożenia życia oraz trwałego przerwania terapii, należy niezwłocznie poinformować lekarza o niepokojących objawach.

W trakcie dożylnej podaży leków może nastąpić wynaczynienie leku to znaczy wydostanie leku poza naczynie – każdy ból w okolicy wkłucia należy niezwłocznie zgłaszać.

W Specjalistycznym Szpitalu Onkologicznym NU-MED w Tomaszowie Mazowieckim pacjenci poddawani są leczeniu w ramach oddziału onkologii klinicznej oraz w sali pobytu dziennego. W pozostałych ośrodkach Grupy NU-MED leczenie chemioterapeutyczne prowadzone jest we współpracy ze szpitalami partnerskimi (w ramach jednego kompleksu budynków). Tym samym pacjenci mają szanse na dostęp do kompleksowego leczenia nowotworu w ramach jednej lokalizacji. 

Ośrodki Grupy NU-MED:

• Centrum Radioterapii i Onkologii - Elbląg,
• Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej - Katowice,
• Specjalistyczny Szpital Onkologiczny - Tomaszów Mazowiecki.
• Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej - Zamość,