Światowy Dzień Raka

Zapraszamy do artykułu autorstwa dra n. med. Krzysztofa Patyrty, Z-cy Dyrektora ds. medycznych, NU-MED Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej w Zamościu.  

www.nu-med.pl/nasz-zespol-zamosc/zamosc-personel-lekarski/125_dr-n-med-krzysztof-patyra 

Nowotwory złośliwe w Polsce to druga najczęstsza przyczyna zgonów po chorobach krążenia. Najnowszy raport Krajowego Rejestru Nowotworów, opublikowany w styczniu 2021 roku podaje, że rocznie diagnozuje się w Polsce blisko 170 tysięcy nowych zachorowań. Blisko 100 tysięcy pacjentów umiera z powodu choroby nowotworowej, a około milion żyje
ze zdiagnozowanym rozpoznaniem nowotworu. Kobiety chorują najczęściej na raka piersi, nowotwory narządu rodnego, jelita grubego i płuc. U mężczyzn dominuje rozpoznanie raka płuc, jelita grubego, gruczołu krokowego. Z raportu „ Health at a Glance 2021” wynika,
iż wskaźnik zachorowalności na nowotwory w Polsce wynosi średnio 267 osób na 100 tysięcy mieszkańców. Umieralność z powodu nowotworów jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w naszym kraju i w krajach OECD i wynosi 228 zgonów na 100 tysięcy mieszkańców. W 2019 roku nowotwory stanowiły w Polsce blisko 24% wszystkich zgonów. Rak płuca jest główną przyczyną zgonów zarówno mężczyzn jak i kobiet i odpowiada za 24% zgonów wśród mężczyzn i 17% wśród kobiet. Rak jelita grubego stanowi 11% zgonów związanych
z nowotworem u obu płci. Rak piersi jest kolejną, najczęstszą przyczyną śmiertelności u kobiet. Odpowiada bowiem za blisko 15% zgonów. Nowotwór gruczołu krokowego to trzecia przyczyna zgonów wśród mężczyzn, odpowiada za 10% wszystkich zgonów z powodu raka. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowalności na raka jelita grubego wśród młodszych pacjentów. Oprócz czynników genetycznych ryzyko zachorowania na ten nowotwór zwiększa dieta bogata w tłuszcze i uboga w błonnik, brak aktywności fizycznej, otyłość, palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Obserwuje się spadek lub stabilizację wskaźników śmiertelności w raku piersi. Fakt ten wskazuje na coraz lepsze działanie profilaktyki wtórnej,
a więc wczesne diagnozowanie i leczenie, co przekłada się na wyższe przeżycie pacjentów.  Bardzo niepokojące są nadal statystyki dotyczące przeżyć pięcioletnich w raku szyjki macicy. Niemal co druga chora w Polsce, nie przeżywa pięciu lat. Mimo wdrożenia programu badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, zgłaszalność
do ośrodków profilaktycznych jest nadal bardzo niska. Polska pod względem przeżyć pięcioletnich u pacjentek z rozpoznanym rakiem szyjki macicy, zajmuje przedostatnie miejsce wśród krajów OECD. Wskaźnik wczesnych wykryć raka piersi w Polsce wynosi zaledwie 41%, czyli około 10% poniżej średniej na świecie. Zarówno raporty Polskie, jak i światowe są nadal niepokojące, chociaż następuje stały rozwój nowoczesnych sposobów leczenia we wszystkich specjalnościach onkologicznych. Analizując wyżej przedstawione dane należy kolejny raz podkreślić znaczenie profilaktyki nowotworów. Profilaktyka pierwotna wydaje się być zupełnie zapomniana. Jej podstawą są wszelkie działania edukacyjne, wpływające
na podwyższenie świadomości społecznej na temat chorób nowotworowych. Brak programów edukacyjnych w szkołach, uczelniach, organizacjach społecznych, nie poprawia sytuacji epidemiologicznej w Polsce. Działania onkologów, lekarzy rodzinnych i innych specjalności, dietetyków, pielęgniarek, oraz wszystkich innych zawodów medycznych, powinny być ukierunkowane na edukowanie. Propagowanie prozdrowotnego trybu życia, aktywności fizycznej, znormalizowanej diety, edukacja na temat ryzykownych zachowań seksualnych, czy ryzyka choroby i zgonu z powodu nałogów wśród jak największej liczby odbiorców, to jeden z ważniejszych sposobów na podniesienie świadomości społecznej na temat chorób nowotworowych. Drogowskazem do postępowania profilaktycznego, zachowań prozdrowotnych oraz działań profilaktycznych jest Europejski Kodeks Walki z Rakiem.

EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM
12 sposobów na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka

1. Nie pal. Nie używaj tytoniu w żadnej postaci.

< >Stwórz w domu środowisko wolne od dymu tytoniowego. Wspieraj politykę miejsca pracy wolnego od tytoniu.Utrzymuj prawidłową masę ciała.Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu. Ogranicz czas spędzany na siedząco.Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia:Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie. Abstynencja pomaga
zapobiegać nowotworom.Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (dotyczy to szczególnie dzieci).
Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej. Nie korzystaj z solarium.Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy. Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.Dowiedz się, czy w domu jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane
wysokim stężeniem radonu. Podejmij działania na rzecz zmniejszenia jego poziomu.Kobiety powinny pamiętać o tym, że:Zadbaj o to, aby twoje dzieci poddano szczepieniom ochronnym przeciwko:
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy noworodków);• wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV (dotyczy dziewcząt).

< >Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania:
• raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet);

• raka piersi (u kobiet);

• raka szyjki macicy (u kobiet).

Jednym z programów profilaktyki pierwotnej, zarejestrowanym również w Polsce
są szczepienia przeciwko wirusowi HPV. Program obejmuje 11-12 latki, a jego założeniem jest wyszczepienie 80% tej populacji do roku 2028. Profilaktyka wtórna, to działania diagnostyczne, mające na celu wykrycie zmian przednowotworowych, lub wczesnych nowotworowych. Testy stosowane w tym celu muszą być czułe i swoiste, mało inwazyjne,
co pozwala na sprawne i szybkie zdiagnozowanie choroby. Nie wszystkie nowotwory spełniają kryteria badań przesiewowych, stąd tak ważna jest rola profilaktyki pierwotnej. Profilaktyka wtórna dotyczy głównie nowotworów piersi, szyjki macicy, jelita grubego, a dzięki stale rozwijającym się technikom badań obrazowych, diagnostyki laboratoryjnej (markery nowotworowe), oraz badań genetycznych, zaczyna być rozszerzana na wczesne rozpoznawanie innych nowotworów. Informacje na temat harmonogramu i kalendarza badań profilaktycznych, można uzyskać na stronach ministerstwa zdrowia, oraz wojewódzkich oddziałów NFZ.

Program profilaktyki raka piersi :

Samobadanie – na co zwrócić szczególną uwagę:

- powiększenie/ zmiana koloru brodawki

- wyciek z brodawki

- zmiana kształtu otoczki brodawki

- obrzęk węzłów chłonnych pod pachą

 -guzki i zgrubienia w piersi, wokół brodawki czy pod pachą

- USG piersi między 20 a 40 rokiem życia wykonywane jeden raz w roku, zalecane również pacjentkom powyżej 40 roku życia

- mammografia między 50 a 69 rokiem życia, raz na dwa lata, lub ze wskazań medycznych jeden raz w roku

 - przy występowaniu rodzinnym zalecane jest wykonanie badań genetycznych, mutacji
w genach BRCA1 i BRCA2

Program profilaktyki jelita grubego :

Objawy sugerujące raka jelita grubego:

- zmiana rytmu wypróżnień w ostatnich kilku miesiącach

- krwawienie przy oddawaniu stolca

- stolce ołówkowate

- osłabienie

- pobolewania brzucha

- utrata masy ciała

- kolonoskopia u osób bez objawów w 50-65 rokiem życia

- kolonoskopia z obciążeniami rodzinnymi (minimum jeden krewny z rozpoznanym rakiem jelita grubego) od 40 roku życia

- kolonoskopia u osób z obciążeniem rodzinnym wysokiego ryzyka, od 25-65 roku życia

Profilaktyka raka szyjki macicy :

- badania ginekologiczne u każdej kobiety po inicjacji seksualnej, z wykonaniem cytologii, zwłaszcza u kobiet 25-59 lat, raz na 3 lata

Czynniki ryzyka występowania raka szyjki macicy :

- zakażenie wirusem HPV typ 16 i 18 (blisko 80% kobiet aktywnych seksualnie, ulega zakażeniu tym typem wirusa)

- wczesne rozpoczęcie życia płciowego

- wielopartnerstwo

- wieloletnie palenie tytoniu

- śródnabłonkowa neoplazja szyjki (CIN) w wywiadzie

- nieregularne krwawienia międzymiesiączkowe

- krwawienie po odbytym stosunku płciowym

- krwawienie po menopauzie

- obfite upławy z pochwy

- ból w podbrzuszu

- ból podczas stosunku

Dobrym przykładem działania profilaktyki wczesnego wykrywania raka szyjki macicy oraz profilaktyki pierwotnej są kraje skandynawskie. Program wprowadzony w latach 70 XX wieku spowodował wzrost świadomości społecznej, co przełożyło się na zwiększoną liczbę rozpoznań we wczesnych stopniach zaawansowania, eliminując nadmierną liczbę zgonów z powodu tego nowotworu.

W ostatnich dwóch latach, z powodu pandemii wywołanej wirusem SARS-Cov-2, nastąpił zasadniczy spadek ilości osób zgłaszających się na badania profilaktyczne. Powodem tej sytuacji są ograniczenia dostępności do poradni oraz szpitali. Ilość wykonywanych mammografii w ramach programu wczesnego wykrywania raka piersi, spadła o blisko 54%, natomiast cytologii o około 50%. Ta sytuacja wpłynęła na znaczące opóźnienia
w rozpoznawaniu chorób nowotworowych. Pacjenci zdiagnozowani zbyt późno, mają
w większości przypadków znacząco niższą szansę na wyleczenie z powodu zaawansowania procesu nowotworowego w chwili diagnozy. Brak dostępu do wczesnej diagnostyki i leczenia onkologicznego, doprowadził również do około 100 tysięcy nadmiarowych zgonów. Dalsze trwanie kolejnych fal pandemii będzie pogłębiało dług zdrowotny, który już w tej chwili stał się niemożliwy do odrobienia. Niezależnie od sytuacji pandemicznej, Polacy nie doceniają znaczenia badań profilaktycznych. Pacjenci nadal zbyt późno zgłaszają się na badania, lekceważąc niepokojące objawy. Brak szeroko zakrojonych akcji medialnych oraz edukacyjnych, docierających do jak największej ilości odbiorców i przypominających
o możliwościach i harmonogramie wykonywania badań profilaktycznych, powoduje znaczące opóźnienie rozpoznań. Z ostatnich danych Krajowego Rejestru Nowotworów (styczeń 2021) wynika, iż tylko 1 kobieta na 16, w wieku 20-40 lat wykonała profilaktyczne badanie
w kierunku wczesnego wykrywania chorób nowotworowych. Kobiety do 30 roku życia badają się znaczenie rzadziej (około 5%) ,niż mężczyźni w tej samej grupie wiekowej (około 8%). Kobiety w wieku 50-60 lat, wykonują profilaktyczne badania nowotworowe ponad półtora razy częściej, niż młodsze kobiety, ale 3 razy rzadziej niż mężczyźni w tym samym wieku. Mężczyźni dużo bardziej niż kobiety, w każdej grupie wiekowej, zwracają uwagę
na wykonywanie badań profilaktycznych. Wszelkie zalecenia i programy profilaktyczne będą dawały oczekiwany efekt wczesnego wykrywania nowotworu pod warunkiem wysokiej świadomości społecznej. Niestety w Polsce jest ona nadal bardzo niska, w stosunku do krajów europejskich, natomiast śmiertelność na choroby nowotworowe w Polsce jest wyższa o 15%. Powodem jest oczywiście późne rozpoznanie nowotworu, brak szybkiego dostępu
do diagnostyki i leczenia. Życzyłbym wszystkim wyższej świadomości  onkologicznej,
nie lekceważenia niepokojących objawów, szybkiej dostępności do badań diagnostycznych
i leczenia oraz zapewnienia najwyższej jakości leczenia onkologicznego w bliskości miejsca zamieszkania. Natomiast lekarzom onkologom życzę najlepszych narzędzi pracy, dobrych, ukierunkowanych na pacjenta reform, uwzględniających wszystkie aspekty leczenia onkologicznego i komfort pacjenta. Każdy kto zauważy niepokojącą zmianę wykrytą
w samobadaniu, lub inne niepokojące objawy opisywane wcześniej, utrzymujące się przez dłuższy czas, powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub bezpośrednio do lekarza onkologa na konsultacje.